KIM BYŁ SAMUEL CHRÓŚCIKOWSKI?

Samuel Chróścikowski , współcześnie niestety mało znany, był jednym z najwybitniejszych polskich pedagogów drugiej połowy XVIII wieku. Urodził się 10 stycznia 1730 roku we wsi Piaski koło Chełma. W wieku piętnastu lat wstąpił do zakonu pijarów. Zgromadzenie to działało wówczas niezwykle aktywnie na Lubelszczyźnie, prowadząc od 1667 roku kolegium w Chełmie.

Chróścikowski jednak pobierał naukę w szkołach pijarskich w Rzeszowie i Międzyrzeczu, następnie pracował jako nauczyciel matematyki w Warszawie i Warężu. W roku 1754 wysłano go na trzyletnie studia do Rzymu. Po powrocie do Polski stał się jednym z najważniejszych i najbardziej zaangażowanych reformatów szkolnictwa w naszym kraju. Pisał książki z zakresu filozofii i nauk ścisłych; jego praca „Fizyka doświadczeniami potwierdzona, albo doświadczenia fizyczne…” wydana w 1764 roku jest pierwszym oryginalnym podręcznikiem do fizyki napisanym w języku polskim.

Chróścikowski był przez kilka lat profesorem matematyki w słynnym Collegium Nobilium, założonym w 1740 roku przez Sz. Konarskiego, następnie był wicedyrektorem kolegium we Lwowie, a od 1790 roku pełnił aż do śmierci, która nastąpiła 16 października 1799 roku, funkcję rektora kolegium chełmskiego.

Trzeba powiedzieć, że nie zawsze była to praca łatwa. Świadczyć mogą o tym choćby incydenty, jakie miały miejsce w kolegium zanim jeszcze ks. Chróścikowski przybył do Chełma. Wtedy to część studentów, nie godząc się na wizytację stancji przez nauczycieli, podniosła bunt, grożąc, jak piszą historycy, szablami i strzelbami.

Kolegium w Chełmie prezentowało, co najmniej do czasu reform Komisji Edukacji Narodowej, bardzo dobry poziom nauczania. Uczącym się, podobnie jak w innych szkołach pijarskich, stawiano wysokie wymagania. Głównym powodem wydaleń z kolegium było, jak to ujmowano, „tępość dowcipu nie czyniąca żadnej nadziei w postępku w naukach”. Celem bowiem szkolnictwa pijarów było wykształcenie i wychowanie elit narodowych.

Liczba studiujących wahała się w różnych okresach trwania kolegium w Chełmie od 60 do 160. Ostatecznie kolegium zakończyło funkcjonowanie w roku 1823 na skutek różnorodnych szykan ze strony rosyjskich władz zaborczych.